مفهوم‌شناسی
غَیْظْ شدیدترین غضب است و به حرارتی گفته می‌شود که بر اثر جوشش خون قلب انسان پدید می‌آیدو کظم به معنای نگه‌داشتن نَفَس است. کظم غیظ، واژه‌ای اخلاقی به معنای کنترل خشم و خودداری از اظهار آن است و به کسی که بسیار خشم خود را کنترل کند، کاظم گفته می‌شود. این اصطلاح به فضیلت‌های اخلاقی دیگری همچون حلم و عفو بسیار نزدیک است و در برخی روایات حلم به کظم غیظ و تسلط بر نفس معنا شده است. در آیه ۱۳۴ سوره آل عمران کظم غیظ از ویژگی‌های نیکوکاران شمرده شده است. «آنان که خشم خود را فرو می‌برند و از خطاهای مردم در می‌گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد.»
فرو بردن خشم (کظم غیظ) در روایات، به عنوان یکی از فضیلت‌های اخلاقی، مورد تأکید ائمه(ع) قرار گرفته است. کلینی در کافی در کتاب ایمان و کفر ۱۳ روایت را در ذیل باب کظم غیظ آورده است.در دعای مکارم الاخلاقِ صحیفه سجادیه به کظم غیظ اشاره شده است و در روایات عزت و بزرگی، رهایی از عذاب الهی و جلب رضایت او از آثار فرو بردن خشم یاد شده است. از پیامبر(ص) روایت شده است: «هر کس خشم خود را کنترل کند خدا عذابش را از او باز می‌دارد.»
راهکارهای کنترل خشم
در منابع اخلاقی از کظم غیظ در بخش رذایل اخلاقی و ذیل صفت خشم بحث شده است.عالمان اخلاق راهکارهایی برای کنترل خشم ارائه کرده‌اندفیض کاشانی در المحجه البیضا اندیشیدن در روایاتی که در فضیلت کظم غیظ، حلم و عفو وارده شده، توجه به پاداش‌هایی که در این روایات برای فروبردن خشم ذکر شده، به یاد آوردن قدرت و خشم الهی، توجه به زشتی صورت در حالت خشم و سرزنش حس انتقام‌جویی را به عنوان راهکارهای علمی کنترل خشم بیان کرده است
همچنین فیض کاشانی از استعاذه و تغییر حالت، به عنوان راهکارهای عملی کظم غیظ یاد کرده است. او بیان می‌کند که اگر استعاذه کارساز نشد در صورتی که انسان خشمگین، ایستاده است بنشیند و در صورتی که نشسته است تکیه دهد یا بخوابد. همچنین در برخی روایات، خشم به آتش تشبیه شده و گفته شده آتش را جز آب خاموش نمی‌کند پس کسی که خشمگین است، وضو بگیرد.در برخی روایات نیز از رسول خدا نقل شده است هر کس که خشمگین شد صورتش را بر زمین بچسباند. ورام بن ابی فراس گفته است منظور پیامبر (ص) امر بر سجده است تا نفس، احساس خواری کند و خشم او برطرف شود.
منبع: صحیفه سجادیه.
گردآورنده: فریبا بریچی
786